เฮเฟสตัส(Hephaestus) หรือ วัลแคน(Vulcan)ในตำนานเทพของโรมัน เป็นเทพในตำนานเทพเจ้ากรีกที่รู้จักกันในนามเทพเจ้าแห่งไฟ ช่างฝีมือ ช่างตีเหล็ก ช่างไม้ งานโลหะ ประติมากรรม และภูเขาไฟ เขามักจะทำงานเกี่ยวข้องกับโรงตีเหล็กและถือว่าเป็นช่างตีเหล็กของเหล่าทวยเทพ เขาเป็นหนึ่งในสิบสองเทพเจ้าแห่งโอลิมเปียน เฮเฟสตัสเป็นบุตรชายของเทพซูสและเทพีเฮร่า แต่ก็มีบางตำนานที่บอกว่าเทพีเฮร่าเป็นผู้ให้กำเนิดเองแต่เพียงผู้เดียว มีพี่น้องร่วมสายเลือด 3 องค์ อาเรส ฮีบี และไอไลธีเอีย สัญลักษณ์ของเฮเฟสตัสคือค้อนของช่างตีเหล็ก ทั่งตีเหล็ก และคีมคู่หนึ่ง สิ่งเหล่านี้ไม่เพียงแสดงถึงบทบาทของเขาในฐานะช่างตีเหล็ก แต่ยังเป็นสัญลักษณ์ของการสร้างสรรค์และการเปลี่ยนแปลงอีกด้วย

กล่าวกันว่าเทพเฮเฟสตัสมีร่างกายอ่อนแอและมีรูปร่างผิดปกติ ซึ่งทำให้เทพีเฮร่าต้องโยนเขาลงจากภูเขาโอลิมปัส บางตำนานเขาถูกลงโดยแม่ของเขาคือเทพีเฮร่าทำให้ล้มแล้วหล่นลงลงทำให้ร่างกายเขาพิการ การล้มครั้งนี้มักถูกอ้างว่าเป็นสาเหตุของอาการง่อยของเขา โดยอาการบาดเจ็บอาจทำให้อาการของเขาแย่ลง เขาล้มลงหนึ่งวันทั้งคืนก่อนที่จะตกลงสู่ทะเล ซึ่งเขาได้รับการช่วยเหลือจาก Thetis และ Eurynome ซึ่งเลี้ยงดูเขาไว้ในถ้ำ เพื่อเป็นการขอบคุณสำหรับความเมตตาของพวกเขา ต่อมาเทพเฮเฟสตัสจึงได้สร้างสรรค์ของขวัญมากมายให้พวกเขาทั้งสอง

แม้จะมีความท้าทายทางกายภาพเทพเฮเฟสตัสก็สามารถเป็นช่างฝีมือที่ประสบความสำเร็จ เพราะเขาประดิษฐ์สิ่งของที่น่าทึ่งมากมายสำหรับเหล่าทวยเทพแห่งโอลิมปัสรวมถึงสายฟ้าของซูส เอจิสแห่งเอเธน่า รถม้าของเฮลิออส โซ่ล่ามโพรมิทีอุส ธนูของอะพอลโล่และอาเทมิส และอาวุธและชุดเกราะศักดิ์สิทธิ์อื่นๆอีกมากมาย แต่ผลงานที่โด่งดังที่สุดชิ้นหนึ่งของเขาคือ แพนโดร่าผู้หญิงคนแรกที่เขาสร้างขึ้นเพื่อเป็นการลงโทษมนุษยชาติ เฮเฟสตัสมีโรงตีเหล็กและโรงปฏิบัติงานอันงดงาม ตั้งอยู่ใต้ภูเขาโอลิมปัสหรือบนเกาะเลมนอส(Lemnos) ในโรงงานของเขาได้ผลิตไอเท็มที่ทรงพลังและประณีต รวมถึงอาวุธ ชุดเกราะ และสิ่งประดิษฐ์ อื่นๆ สำหรับเทพเจ้า โดยมีลูกมือในโรงปฏิบัติงานคือเหล่ายักษ์ไซคลอปส์(Cyclops) ยักษ์ที่มีลูกตาไฟซึ่งเป็นบุตรของเทพอูรานอสและเทพีไกอา

เทพเฮเฟสตัสแต่งงานกับเทพีอะโฟรไดทิ(Aphrodite) เทพีแห่งความงามและความรัก การจับคู่ของทั้งคู่ดูไม่เขากันเพราะเทพซูสเป็นผู้จับคู่ให้ทั้งสอง เพื่อป้องกันความขัดแย้งของหล่าวทวยเทพเรื่องต้องการที่จะเป็นคู่ครองของเทพีอะโฟรไดทิ เรื่องเล่าที่โด่งดังที่สุดเรื่องหนึ่งของเทพเฮเฟสตัสเกี่ยวข้องกับการนอกใจของภรรยาเขา เทพีอะโฟรไดทิกับเทพอาเรส ตัวเทพเฮเฟสตัสเองพอรู้ระแคะระคายมาสักพักแล้วแต่ยังหาหลักฐานคาหนังคาเขาไม่ได้ เมื่อวันนึ่งเทพเฮลิออส(Helios)แจ้งข่าวการนอกใจให้เขาทราบ เพื่อทำการแก้แค้นเทพเฮเฟสตัสได้สร้างตาข่ายอย่างดีที่ไม่มีวันแตกหักและติดกับดักของคู่รัก จากนั้นเขาก็ลากอวนไปที่ภูเขาโอลิมปัสเพื่อเห็นพวกเขานอนอยู่บนเตียง เทพเฮเฟสตัสได้หว่านแหจับทั้งคู่แล้วลากทั้งสองออกจากเตียงเพื่อไปประจานต่อหน้าเทพองค์อื่น พระองค์ทำเช่นนี้เพื่อให้พวกเขาถูกหัวเราะเยาะและเยาะเย้ย ความอับอายในที่สาธารณะของอะโพรไดทิและอาเรสกลายเป็นตัวตลกขบขันสำหรับเหล่าทวยเทพ การแต่งงานของเทพเฮเฟสตัสกับเทพีอะโฟรไดทินั้นไม่ได้มีลูกด้วยกัน แต่กล่าวกันว่าเทพเฮเฟสตัสก็มีคู่รักที่เป็นมนุษย์และเป็นเทพจำนวนมากและยังมีลูกๆอีกจำนวนหนึ่ง

เทพเฮเฟสตัสมีบทบาทสำคัญในลำดับชั้นของเทพนิยายกรีก และคุณลักษณะของเขาเป็นสัญลักษณะของเทพองค์สำคัญของงานฝีมือ งานเหล็ก และเทคโนโลยีต่างๆในสังคมกรีกโบราณ